Dyskryminacja seniorów - prawda czy mit?

Autorami raportu są: dr hab. Barbara Szatr - Jaworska - profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego, dr hab. Piotr Błędowski – profesor nadzwyczajny Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, dr hab. Małgorzata Halicka – profesor nadzwyczajny Uniwersytetu w Białymstoku, dr Piotr Szukalski – Uniwersytet Łódzki, dr hab. Elżbieta Trafiałek – profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Humanistyczno - Przyrodniczego w Kielcach. Konsultację merytoryczną raportu sprawował: prof. dr hab. Brunon Synak – profesor zwyczajny Uniwersytetu Gdańskiego.

Zdaniem autorów raportu najbardziej niepokojące zjawiska związane z sytuacją prawną seniorów występują w dziedzinie ubezpieczeń społecznych, pielęgnacyjnych, w ochronie zdrowia oraz w rozwiązywaniu problemów przemocy w rodzinie. Są to zjawiska, które wynikają nie tyle z regulacji prawnych, co z praktyki życia społecznego. Tam, gdzie sytuacja starszego pokolenia wymaga poprawy potrzebne są raczej działania o charakterze edukacyjnym czy organizacyjnym, a w mniejszym stopniu – prawnym.

Polskie prawo po roku 2004 w pełni zabezpiecza prawa osób starszych na rynku pracy; czasem nawet nadmiernie, bo wprowadzenie czteroletniego okresu ochrony przed zwolnieniem przed osiągnięciem praw emerytalnych zniechęca niektórych pracodawców do zatrudniania starszych osób. Seniorzy dyskryminowani są więc już na etapie rekrutacji, ale także jeśli chodzi o kierowanie na kursy doszkalające i awanse. Pracodawcy nadal chętniej zwalniają z pracy osoby starsze, zwłaszcza jeśli posiadają oni uprawnienia do pobierania świadczeń emerytalnych. Przejawem dyskryminacji jest również zachęcanie innych osób do nierównego traktowania w zatrudnianiu, prowadzącego do naruszania godności, poniżania, lub molestowania pracownika oraz dopuszczanie przez kierownictwo zakładu pracy do swobodnego kursowania dowcipów, żartów z współpracowników jedynie na bazie ich wieku, gorszego traktowania starszych pracowników.

W Polsce to nadal rodzina jest dla osób w starszym wieku najważniejszą przestrzenią życiową, ale w coraz mniejszym stopniu jest ona w stanie zapewnić im należytą opiekę. W rodzinach małych, dwupokoleniowych, z reguły nie ma miejsca dla przedstawicieli trzeciego pokolenia, a w tych, których dotknęła bieda, czynnikiem integrującym jest nie tyle więź emocjonalna, co korzyści ekonomiczne płynące z prowadzenia wspólnego gospodarstwa z osobami posiadającymi stałe źródło dochodu: emeryturę lub rentę. W rodzinach dysfunkcyjnych ludzie starzy często są ofiarami przemocy, zarówno fizycznej, jak i psychicznej. Są pozbawiani swych świadczeń, wykorzystywani jako tania siła robocza. Istotnym problemem wieku dojrzałego jest odczuwana samotność i bezradność.

W Polsce brakuje odpowiednich regulacji prawnych i służb zajmujących się organizowaniem wsparcia społecznego dla osób starszych. W ustawie o pomocy społecznej z 2004 roku nie ma przepisu o gwarantowaniu pomocy społecznej w sytuacji starości, samotności i bezradności, choć wszystkie pozostałe grupy ryzyka społecznego określone są bardzo precyzyjnie. W związku z określonym przez ustawę o pomocy społecznej progiem dochodowym (461 zł dla osoby samotnej, 316 zł na osobę w rodzinie) prawo do zasiłków przysługuje niewielkiej ilości ludzi starszych.

Na tle innych podopiecznych pomocy społecznej są oni „zbyt zamożni”. Przeciętna emerytura wypłacana w 2006 roku pozwalała wprawdzie zaspokoić potrzeby osoby starszej na poziomie co najmniej minimum socjalnego, ale pod warunkiem, że w gospodarstwie domowym każdy miał własną emeryturę. Podobnie było w przypadku przeciętnej pracowniczej renty z tytułu niezdolności do pracy.
Jak mieszkają polscy seniorzy? Według danych Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania w gospodarstwach domowych emerytów wynosiła 64,1 m2 (23,0 m2 na osobę), zaś w gospodarstwach domowych rencistów – 63,3 m2 (20,9 m2 na osobę). Niestety - przeciętny emeryt lub rencista musiałby być głową aż 5 - osobowego gospodarstwa domowego, aby jego rodzina mogła otrzymać pomoc w postaci dodatku mieszkaniowego. To świadczenie jest bardzo potrzebne osobom starszym, bo ich domowe budżety są bardzo obciążone kosztami utrzymania mieszkania. W ich gospodarstwach domowych mieszka stosunkowo niewiele osób, więc koszty dzieli się między małą liczbę osób. Warunki mieszkaniowe starszego pokolenia są na ogół gorsze od przeciętnych, zwłaszcza jeśli chodzi o mieszkańców wsi.