Polscy seniorzy: bierni, ubodzy i chorzy

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu osoby w wieku 50-60 lat i więcej stanowiły niezbyt dużą część populacji. Dzisiaj, w obliczu malejącej liczby urodzeń, a rosnącej długości życia, liczba osób starszych szybko rośnie. Ten proces jest mocno widoczny w Europie.

Projekt badawczy SHARE (Survey on Health, Ageing, and Retirement in Europe) - Badanie Zdrowia, Starzenia się i Przechodzenia na Emeryturę w Europie, ma pomóc zrozumieć wyzwania związane ze starzeniem się ludności. Został przygotowany przez interdyscyplinarny zespół ekonomistów, socjologów, lekarzy i psychologów.

Kogo i jak badano?

W badaniu SHARE wzięło udział ponad 86 tys. osób z Austrii, Belgii, , Danii, Estonii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Niemiec, Polski, Portugalii, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Węgier, Włoch, a także z Izraela. Badane były losowo wybrane osoby po pięćdziesiątym roku życia oraz ich partnerzy, których miejscem zamieszkania był jeden z krajów uczestniczących w badaniu SHARE.

Zrealizowano cztery panelowe rundy badania dotyczące bieżących aspektów życia respondentów (runda 1. przeprowadzona została w latach 2004–2005, runda 2. – w latach 2006–2007, runda 4. – w latach 2011–2012; wywiady w ramach piątej rundy zakończyły się w 2013 roku) oraz jedną rundę dotyczącą historii życia respondentów (runda 3. – SHARELIFE, zrealizowana w latach 2008–2009).

Dane dla Polski zbierane są od 2006 roku. Polscy respondenci wzięli udział w rundach 2., 3. oraz 4. badania. W tej ostatniej dokładniej zbadano wykształcenie, a także aktywność edukacyjną i postawy wobec uczenia się przez całe życie.

Szczególną uwagę w porównaniach skupiono na tych krajach, do których często aspirujemy ze względu na pozycję społeczną i ekonomiczną rozpatrywanej grupy ludności (w tym Niemcy, Szwecja i Francja), albo takich, które pod wieloma względami są do Polski podobne, np. ze względu na zmiany ustrojowe, ale także reprezentowane postawy czy wartości (w tym Czechy i ).

Dynamika rynku pracy i zmiany w sytuacji materialnej osób w wieku 50+

Na zaprzestanie aktywności zawodowej wpływają przede wszystkim stan zdrowia i wiek, osobiste preferencje (chęć przejścia na ) oraz charakterystyka ich ostatniego zatrudnienia. Duży wpływ mają także uwarunkowania krajowe i czynniki systemowe np. możliwość skorzystania z uprawnień do renty, często mimo braku przesłanek zdrowotnych, czy też uzyskanie uprawnień do wcześniejszej emerytury widoczne wśród kobiet. Z kolei samozatrudnienie i praca na pełen etat, a także zadowolenie z pracy i dobry stan zdrowia ograniczają prawdopodobieństwo zaprzestania aktywności zawodowej.

W Polsce osoby powyżej 50. roku życia opuszczają rynek pracy na wcześniejszym etapie życia niż Szwedzi czy Niemcy. W naszym kraju oraz we Francji decyzja ta jest mniej związana z gorszym stanem zdrowia. Sytuacja materialna Polaków w tym wieku należała do najtrudniejszych wśród wszystkich badanych.