Sondaż: Polakom ze Wschodu pomagać na miejscu

Szacuje się, że poza granicami kraju mieszka około dwudziestu milionów Polaków, w tym mniej więcej dwa i pół miliona to obywatele państw byłego Związku Radzieckiego – Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Estonii, Gruzji, Kazachstanu, Kirgistanu, Litwy, Łotwy, Mołdawii, Rosji, Tadżykistanu, Turkmenistanu, Ukrainy i Uzbekistanu. Polacy w tych krajach są szczególnymi adresatami polskiej polityki wobec rodaków za granicą, o czym świadczą choćby obowiązujące rozwiązania prawne dotyczące tylko tej części polskiej diaspory. Podkreśla się ich szczególnie trudną sytuację i brak dobrowolności wyboru miejsca zamieszkania. Polacy mieszkający na obszarach dawnych znaleźli się poza granicami kraju na skutek powojennego przesunięcia granic, natomiast ci, którzy mieszkają obecnie we wschodniej części dawnego ZSRR, to najczęściej osoby deportowane i ich potomkowie.

Polak czyli kto?

Jedną z fundamentalnych spraw w kwestii pomocy Polakom mieszkającym za granicą jest odpowiedź na pytanie, jakimi kryteriami należy oceniać przynależność do narodu polskiego.

Ankietowani na ogół nie mieli problemów ze wskazaniem cech o tym decydujących, jedynie nieliczni nie potrafili wymienić żadnej z nich. Najczęściej wskazywanym przez badanych kryterium decydującym o polskości jest autoidentyfikacja. Blisko siedmiu na dziesięciu respondentów uznało, że warunkiem koniecznym, by uznać kogoś za Polaka jest jego poczucie tożsamości (68%). Kolejne istotne wyznaczniki to znajomość języka polskiego (52%) i posiadanie polskiego obywatelstwa (49%). Mniej więcej dwóch na pięciu ankietowanych wskazało, że istotnym kryterium jest znajomość polskiej historii i kultury (43%), kultywowanie (39%) i posiadanie polskich przodków w pokoleniu rodziców (38%).

Blisko co trzeci badany jest zdania, że aby być uznanym za Polaka należy urodzić się w Polsce (36%) lub posiadać polskich przodków w pokoleniu dziadków (34%). Trzech na dziesięciu ankietowanych (29%) uważa, że warunkiem decydującym o polskości jest fakt mieszkania w Polsce przez większą część życia, a co dziesiąty (9%) wskazuje na wiarę katolicką.

Polacy na Wschodzie: wielka niewiadoma

Mimo że liczebność diaspory polskiej na Wschodzie jest znaczna, a informacje o niej pojawiają się w dyskursie publicznym relatywnie częściej niż dotyczące Polaków mieszkających w innych krajach, to sytuacja rodaków zza wschodniej granicy nie jest szerzej znana opinii publicznej. Mniej więcej co szósty ankietowany nie ma wyrobionego zdania o tym, jak żyją Polacy na Białorusi i Litwie, położenia rodaków na Ukrainie nie potrafi ocenić blisko co czwarty, a co trzeci nie zna warunków życia Polonii w azjatyckiej części dawnego Związku Radzieckiego.

Ankietowani najgorzej oceniają sytuację Polaków żyjących na Białorusi. Trzy czwarte respondentów (74%) określa ją jako złą, przy czym 57% uważa, że jest ona gorsza niż pozostałych mieszkańców tego kraju. Tylko niewiele lepszy jest w świadomości społecznej obraz sytuacji Polaków na Litwie. Dwie trzecie badanych (66%) jest zdania, że jest ona zła, jednocześnie blisko połowa (47%) ocenia ją jako gorszą niż reszty mieszkańców. Na ogół źle oceniane jest też położenie Polaków na Ukrainie (61%) i w azjatyckiej części dawnego Związku Radzieckiego (56%).

Kontakt z Polską niezbędny

Jedynie co dwudziesty respondent (5%) uważa, że Polska wydaje zbyt dużo ze środków publicznych na wspieranie diaspory polskiej na Wschodzie. Blisko co czwarty (24%) jest zdania, że wydatki te są odpowiednie, a mniej więcej co trzeci (35%) uznaje je za zbyt małe. Taki sam odsetek badanych (36%) nie ma w tej sprawie wyrobionego zdania.

Ankietowani niemal powszechnie wyrażają przekonanie, że państwo polskie powinno zapewnić Polakom na Wschodzie kontakt z polską (87%), darmową naukę języka polskiego (83%) i korzystanie z edukacji publicznej w Polsce (83%). Zdecydowana większość badanych jest zdania, że Polska powinna zapewnić rodakom zza wschodniej granicy możliwość legalnej pracy i osiedlania się w Polsce oraz prowadzenia działalności gospodarczej (odpowiednio 80%, 79% i 78%). Rzadziej wyrażana jest opinia, że powinniśmy finansować polskie placówki oświatowe za granicą oraz polonijne organizacje i media (odpowiednio 73%, 64% i 62%). Pogląd, że Polska powinna udzielać rodakom mieszkającym za granicą pomocy charytatywnej i zapewnić im opiekę medyczną w kraju, jest wyrażany stosunkowo rzadziej (60% i 58%).

...ale bez powrotu

Większość ankietowanych wyraża opinię, że Polaków mieszkających w azjatyckiej części byłego Związku Radzieckiego i tych zamieszkujących wschodnie państwa ościenne, należy raczej wspierać w miejscu ich zamieszkania, a nie sprowadzać do kraju. Za repatriacją rodaków z Litwy, Białorusi i Ukrainy opowiada się 15% badanych, natomiast 19% popiera takie rozwiązanie jeżeli chodzi o Polaków mieszkających w azjatyckiej części dawnego Związku Radzieckiego.