Duma i wstyd Polaków

Dla większości ankietowanych przez CBOS Polaków (60%) przynależność narodowa jest powodem do dumy. Blisko co czwarty badany (24%) twierdzi, że dumę z bycia Polakiem odczuwa bardzo często, natomiast więcej niż co trzeci (36%) – dość często. Prawie jedna trzecia respondentów (31%) przyznaje, że dumę z utożsamiania się ze swoją narodowością odczuwa raczej rzadko (23%) lub też praktycznie nigdy (8%).

We wszystkich grupach społeczno-demograficznych przeważają ankietowani deklarujący, że duma z przynależności narodowej często im towarzyszy. Największe odsetki badanych odczuwających dumę z tego powodu notujemy wśród osób starszych, powyżej 65 roku życia (71%) oraz mieszkańców dużych ośrodków miejskich (68%).

Do grup społeczno-zawodowych, które na tle pozostałych najczęściej przyznają, że czują dumę z bycia Polakiem, należą: kadra kierownicza i specjaliści z wyższym wykształceniem (68%), osoby pracujące w instytucjach państwowych i publicznych (66%) oraz badani o wysokich, lecz nie najwyższych dochodach (69%).

Wśród ankietowanych biernych zawodowo dumni z przynależności do narodu polskiego są najczęściej emeryci (72%). Częściej niż innym uczucie to towarzyszy badanym kilka razy w tygodniu praktykującym religijnie (71%) oraz osobom deklarującym poglądy prawicowe (65%).

Wśród respondentów, którzy tylko sporadycznie odczuwają dumę ze swojej tożsamości narodowej lub nie odczuwają jej wcale, najliczniej reprezentowani są ludzie młodzi, jednak już samodzielni, w wieku od 25 do 34 lat (38%), mieszkańcy wsi (32%), ankietowani z wykształceniem średnim (35%), osoby zajmujące stanowiska średniego szczebla i technicy (44%), badani zatrudnieni w sektorze prywatnym poza rolnictwem (39%).

Zdecydowana większość ankietowanych (86%) deklaruje, że praktycznie nigdy nie wstydzi się swojej narodowości (62%) lub że sytuacje takie zdarzają się sporadycznie (24%). Jedynie siedmiu na stu ankietowanych (7%) przyznaje, że często wstydzi się tego, że jest Polakiem.

Częściej niż inni poczucie wstydu z powodu przynależności do narodu polskiego deklarują osoby młode, w wieku od 25 do 34 lat (10%), mieszkańcy dużych aglomeracji miejskich (16%), badani z wykształceniem średnim (10%), ankietowani pracujący na własny rachunek (16%). Spośród biernych zawodowo są to głównie uczniowie i studenci (11%), a ze względu na uczestnictwo w praktykach religijnych – ankietowani niepraktykujący (11%).

Skłonność do odczuwania dumy czy wstydu z powodu własnej przynależności narodowej związana jest z jednej strony z czynnikami powiązanymi z poczuciem ogólnej życiowej satysfakcji, takimi jak stan posiadania, miejsce zamieszkania lub wysoka pozycja społeczno-zawodowa; z drugiej zaś jest komponentem światopoglądu tradycjonalistycznego. Stąd wśród Polaków dumnych ze swojej narodowści częściej można znaleźć osoby starsze, emerytów, osoby głęboko wierzące, badanych o poglądach prawicowych niż przedstawicieli innych kategorii społecznych i demograficznych. Jednocześnie wstyd z powodu bycia Polką lub Polakiem najczęściej odczuwają ludzie młodzi, często jeszcze uczący się, mieszkańcy dużych miast, badani pracujący na własny rachunek – a więc osoby niezależne, bardziej krytyczne, skłonne do kontestacji otaczającej ich rzeczywistości.

Przy łącznym rozpatrywaniu uczuć dumy i wstydu okazuje się, że Polacy są mało krytyczni w stosunku do samych siebie. Większość ankietowanych (62%) przyznaje, że często bądź bardzo często odczuwa dumę z bycia Polakiem lub Polką i jednocześnie nigdy lub prawie nigdy nie odczuwa z tego powodu wstydu. Blisko co trzeci badany (30%) wykazuje obojętność wobec swojej tożsamości narodowej twierdząc, że nie jest ona dla niego źródłem ani dumy, ani też wstydu. Tylko nieliczni respondenci (4%) przyznają, że bycie Polakiem lub Polką jest dla nich źródłem zarówno dumy, jak i wstydu, prezentując tym samym postawę krytyczną. Tyle samo osób (4%) twierdzi, że często wstydzi się swojej narodowości, nigdy nie odczuwając z tego powodu dumy.

Postawę bezkrytyczną (czyli odczuwanie wyłącznie dumy z powodu tożsamości narodowej, nigdy się jej nie wstydząc) prezentują najczęściej ludzie starsi, powyżej 65 roku życia (74%), mieszkańcy małych miast (67%) oraz badani z wykształceniem zawodowym (67%). Z uwagi na sektor zatrudnienia są to najczęściej osoby pracujące w instytucjach państwowych i publicznych (68%) lub w prywatnych gospodarstwach rolnych (66%), robotnicy niewykwalifikowani (66%), badani osiągający wysokie, lecz nie najwyższe dochody (71%). Ponadto postawę bezkrytyczną najczęściej przyjmują emeryci (73%), osoby praktykujące kilka razy w tygodniu (75%) oraz badani deklarujący poglądy prawicowe (67%).

W drugiej pod względem liczebności kategorii badanych – tych, którzy nie odczuwają ani dumy, ani wstydu z powodu przynależności narodowej, najliczniej reprezentowani są ludzie młodzi, w wieku od 25 do 34 lat (41%). W tej kategorii nieznacznie dominują mieszkańcy wsi (33%), ankietowani z wykształceniem średnim (32%), osoby zajmujące stanowiska średniego szczebla i technicy (45%), badani zatrudnieni w sektorze prywatnym (37%) oraz osoby o niskich, lecz nie najniższych dochodach per capita (34%). Spośród biernych zawodowo są to najczęściej osoby bezrobotne (44%).