Dlaczego ludzie wierzą w teorie spiskowe

Jak wynika z badań opublikowanych w Social Psychological and Personality Science, dla niektórych teorie spiskowe są tak atrakcyjne, że osoby te skłaniają się do poparcia całkowicie sprzecznych poglądów składających się na nietypowe intrygi.

Ludzie, którzy popierają teorie spiskowe, postrzegają władze jako zasadniczo zwodnicze. Przekonanie, że "oficjalna historia" jest nieprawdziwa może prowadzić ludzi do wiary w inne, alternatywne teorie, pomimo cechujących je sprzeczności.

Każda teoria spiskowa, która jest w opozycji do oficjalnej narracji zyskuje w pewnym stopniu potwierdzenie u kogoś, kto prezentuje konspiracyjny światopogląd, mówią uczeni z University of Kent.

Aby sprawdzić, czy elementy konspiracyjne były wystarczająco silne, aby doprowadzić do zaakceptowanie przez jej „wyznawcę" niespójności, naukowcy prosili 137 studentów o opinię na temat okoliczności śmierci księżnej Diany. Im bardziej ludzie wierzyli, że "oficjalne działania służb wywiadowczych doprowadziły do śmiertelnego zamachu na Dianę", tym chętniej też dawali wiarę temu, iż "Diana upozorowała własną śmierć, aby wycofać się z życia publicznego". Wyrażający takie opinie nie zauważali, że są one sprzeczne i wymagają tego, by księżna Diana jednocześnie żyła i nie żyła.

Naukowcy chcieli wiedzieć, czy sprzeczne wierzenia miały podsatwę w nieufności wobec władz, więc poprosili 102 studentów o wypowiedź na temat śmierci Osamy bin Ladena. Odpowiadający, którzy uważali, że "kiedy odbył się atak na Osamę Bin Ladena, terrorysta już nie żył ", znacznie częsciej uważali też za prawdopodobne, iż „Osama wciąż żyje".

Jak odkryli naukowcy, przekonanie, że "działania administracji prezydenta Obamy wskazują, że ukrywa ona kilka ważnych lub szkodliwych dla niej informacji" było związane z dwiema wspomnianymi powtyżej teoriami spiskowymi.

Zwolennicy teorii spiskowych uważają, że ludzie u władzy nie są godni zaufania, więc oficjalne wyjaśnienia nie przypadają tym sceptykom do gustu i wszelkie alternatywne wytłumaczenia postrzegane są jako bardziej wiarygodne.


Teorie spiskowe stały się kanwą wielu książek i filmów, również w ostatnich latach. Wystarczy wspomnieć komedię "Facetów w czerni", thrillery oparte na książkach Dana Browna, dramat JFK czy liczne seriale z "Z archiwum X" na czele.

Najpopularniejsze teorie spiskowe na świecie

Niektórzy nie zgodzą się ze zdaniem Agathy Christie, że „najprostsze wyjaśnienie jest zawsze najbardziej prawdopodobne" i szukają tajemniczych, niejasnych czy zawikłanych rozwiązań rozmaitych zagadnień. Oto jedne z najpopularniejszych:

• Przyczyny pojawienia się AIDS

Środowisko naukowe jest zgodne co do tego, że wirus HIV pochodzi ze szczepu
małpiego wirusa upośledzenia odporności szympansów (ang. simian immunodeficiency virus) zidentyfikowanego u małp z Afryki Zachodniej. Ale kiedy w 2005 roku ankietowano grupę 500 Afroamerykanów, ponad połowa z nich powiedziała, że AIDS została stworzona przez rząd. Jako przyczyny kreacji tego wirusa wskazywano zwykle chęć kontroli populacji poprzez osłabienie określonych grup rasowych i gejów. Niektórzy sądzą, że rządzący są w posiadaniu lekarstwa na AIDS, ale nie ujawniają tego z tych samych przyczyn. Wyniki ankiety opublikowano w Journal of Acquired Immune Deficiency Syndrome.

• Śmierć JFK

Prezydent Kennedy został zastrzelony podczas przejazdu z żoną w Dallas. Lee Harvey Oswald został wskazany jako najbardziej prawdopodobny zabójca Kennedy'ego, ale ponieważ zginął w strzelaninie dwa dni po zamachu, niektórzy uważają, że mógł nie być odpowiedzialny za te zbrodnię. Wyznawcy teorii spiskowych wskazują jako strzelcow: CIA, mafię czy też Fidela Castro.

• Elvis Presley

Dla niektórych król rocka żyje, a wnioskują o tym m. in. z faktu, że na nagrobku piosenkarza jego drugie imię to „Aaron", poczas gdy to umieszczone w metryce brzmi „Aron". Teorię o mistyfikacji śmierci Presleya uzasadniać ma uznanie, że artysta podjął decyzję o zostaniu świadkiem FBI w sprawach związanych z narkotykami.

• Incydent w Roswell

Will Brazel, właściciel farmy niedaleko Roswell poinformował władze, że znalazł na swojej posesji wrak latającego dysku. Później amerykańskie siły zbrojne powiedziały mediom, że wspomniany przedmiot to balon meteorologiczny. Ten krótki poślizg spowodował jednak, że niektórzy zaczęli podejrzewać władze o tuszowanie dowodów na istnienie UFO i obcych. Pewni ludzi sądzili nawet, że w Roswell znaleziono zwłoki kosmitów. Miasto stało się turystyczną destynacją entuzjastów życia pozaziemskiego.

• Lądowanie Apollo na Księżycu

Wydarzenie było niezwykłe na skalę światową. Podczas zejścia na Księżyc 20 lipca 1969 Neil Armstrong wypowiedział słynne zdanie: „to jest mały krok dla człowieka, ale wielki skok dla ludzkości". Niektórzy sądzą, że amerykańscy astronauci nie wylądowali na Księżycu, a agencja kosmiczna NASA sfałszowała zdjęcia, filmy, próbki skał księżycowych oraz inne dowody tego wydarzenia. Argumentowano m. in., że lądowanie sfingowano, ponieważ na żadnym ze zdjęć z Księżyca nie widać gwiazd; zdjęcia z Księżyca są podejrzanie dobrej jakości; na wielu zdjęciach cienie rzucane przez stojących blisko siebie astronautów są różnej długości, etc.

• Zamachy z 11 września 2001 roku

Amerykańskie władze ustaliły, że winę za zamachy ponosi organizacja al-Kaida dowodzona przez Osamę bin Ladena. Są jednak osoby, które sugerują, iż za zamach odpowiada w pewien sposób ówczesny rząd Stanów Zjednoczonych. Część osób głoszących takie teorie uważa, że administracja rządu prezydenta Busha nie zrobiła wszystkiego, by zapobiec tym zamachom, inni uważają wprost, że ataki zostały zaplanowane i przeprowadzone przez służby wewnętrzne Stanów Zjednoczonych.

• Systemowe teorie spiskowe

Określone grupy uważają, że za pewne ogólne cele, zazwyczaj rozumiane jako kontrola zabezpieczenia kraju, regionu, a nawet całego świata, odpowiada spisek. Według wspomnianych grup konspiracyjna maszyna jest zazwyczaj prosta: jedna, zła organizacja realizuje plan infiltracji i obalenia istniejących instytucji. Za machinacje te mają odpowiadać, w zależności od poglądów wyznających tę teorię, Żydzi, masoni, lub Kościół katolicki.

Teoria spiskowa po polsku

Na polskim gruncie jednym z wydarzeń, co do których teorie spiskowe są najchętniej opracowywane i popularyzowane, jest katastrofa lotnicza pod Smoleńskiem. Nie tylko nie ma zgody wśród obywateli co do oceny przyczyn wypadku, ale pojawiły się rozmaite podejrzenia dotyczące nieujawnianych przez władze „prawdziwych" powodów smoleńskiej tragedii. Wśród najpopularniejszych teorii spiskowych wymienia się: stworzenie sztucznej mgły przez Rsojan tudzież pewną grupę Polaków, wybuch na pokładzie samolotu TU-154, uszkodzenie samolotu w trakcie naprawy. Ponadto w Internecie można było znaleźć filmiki, których opisy i udźwiękowienie sugerowały, że niektórzy pasażerowie przeżyli katastrofę, ale zostali zastrzeleni przez nieznanych sprawców.