Polak jako dawca narządów: tak, ale...

Z deklaracji Polaków wynika, że większość (74%) godzi się na oddanie swoich narządów po śmierci, natomiast około jednej siódmej (15%) jest temu przeciwnych. W porównaniu do dwóch ostatnich badań (w 2009 i 2011 roku) odsetek aprobujących pobranie narządów po śmierci zmniejszył się.

Na niechęć do bycia dawcą narządów po śmierci wpływa w pewnym stopniu wiek – najstarsi respondenci częściej niż pozostali są temu przeciwni. Na pobranie narządów stosunkowo często nie zgadzają się również osoby najsłabiej . Z kolei relatywnie najniższy poziom sprzeciwu jest wśród ludzi mających wyższe wykształcenie, członków takich grup zawodowych, jak kadra kierownicza i specjaliści wyższego szczebla, technicy i średni personel, pracownicy administracyjno-biurowi oraz prywatni przedsiębiorcy.

Trzy czwarte Polaków (75%) nie rozmawiało z bliskimi na temat przekazania swoich narządów po śmierci. Swoją decyzją w tej sprawie podzielił się z bliskimi mniej więcej co czwarty badany (24%). Częściej były to osoby najlepiej wykształcone, młode, mieszkańcy dużych miast, dobrze sytuowani, z kolei rzadko najstarsi oraz respondenci mający wykształcenie podstawowe.

Osoby, które rozmawiały z rodziną na temat oddania swoich narządów po śmierci w odróżnieniu od tych, które tego nie robiły, niemal powszechnie deklarują zgodę na eksplantację (93% wobec 68%) i tylko sporadycznie wyrażają sprzeciw (4% wobec 19%). Choć polskie ustawodawstwo ogranicza rolę rodziny zmarłego w procesie uzyskiwania narządów do przeszczepów, to jednak odmowa bliskich wpływa na praktykę medyczną – ich sprzeciw powoduje przeważnie odstąpienie od eksplantacji. Na pytanie, kto powinien decydować o pobieraniu narządów: rodzina czy każdy sam za życia, trzy czwarte badanych (76%) opowiada się za tym drugim wariantem, natomiast niespełna jedna piąta (18%) uważa, że powinna decydować rodzina. Za decyzją rodziny stosunkowo częściej niż inni opowiadają się najstarsi respondenci, a także osoby uczestniczące w praktykach religijnych kilka razy w tygodniu.

Jeśli wiadomo, że zmarła osoba bliska nie miała nic przeciwko pobraniu od niej narządów do , ogromna większość badanych (83%) nie sprzeciwiłaby się temu. I odwrotnie, jeśli zmarły za życia był przeciwny oddaniu narządów, trzy czwarte ankietowanych (76%) postąpiłoby według jego woli.

Dlaczego na "nie"?

W uzasadnieniu sprzeciwu najczęściej (23%) pojawiały się kwestie związane z wiarą, religią, przede wszystkim w dość ogólnym ujęciu (19%). Do tej kategorii zalicza się również argumentację odnoszącą się do wizji życia po śmierci, , zbawienia (3%), wypowiedzi wskazujące bezpośrednio na wpływ Kościoła katolickiego, czy katolicyzmu jako takiego (1%), jak również krytyczne wypowiedzi odnoszące się do religii jako wiary w przesądy, zabobony lub do błędów w interpretowaniu jej zasad.

Druga najbardziej liczna grupa (17%) obejmuje wypowiedzi dotyczące niechęci do ingerowania w ciało zmarłego, rozumianego jako coś niewłaściwego, jako bezczeszczenie zwłok, a także ogólnej potrzeby zachowania ciała w całości. Podobny, ale i nieco różny typ uzasadnień odnosi się do niechęci dzielenia się ciałem zmarłego z innymi, obcymi osobami – potencjalnymi biorcami (7%), a więc z jednej strony świadomość, że część bliskiej osoby dostanie ktoś obcy, a z drugiej poczucie, że oddając narządy bliskiego w pewnym sensie traci się tę osobę. Odpowiedzi z obu tych kategorii odnoszących się do problematyki ciała są relatywnie częstsze wśród najmłodszych respondentów.

Około jednej siódmej respondentów (14%) przypuszcza, że sprzeciw wobec pobrania narządów wynika z niewielkiej świadomości społecznej, braku wiedzy o tej dziedzinie , a także zbyt skąpych informacji na temat transplantologii.

Część badanych (8%) wskazuje, że odmowa może być spowodowana trudną, traumatyczną sytuacją, w jakiej znajdują się ludzie po śmierci bliskiego i silnymi emocjami, które temu towarzyszą. Zbliżona grupa (6%) jako przyczynę podaje brak znajomości woli osoby zmarłej i jej opinii o pobieraniu narządów.

Co dwudziesty respondent (5%) wspomina o wątpliwościach związanych z działaniem systemu medycznego. Większość z tej grupy (3%) wskazuje na obawy związane z poprawnością diagnozy i na nadzieje bliskich, że mimo jej orzeczenia coś się jeszcze zmieni, na przykład osoba uznana za zmarłą wróci do zdrowia. Wypowiedzi zaklasyfikowane do tej kategorii czasem dotyczą braku zaufania do lekarzy, personelu medycznego (1%) czy niebezpieczeństwa handlu narządami (1%).

Niektórzy badani (4%) wskazują na negatywny wpływ tradycji, kultury, archaicznych przekonań. Nieliczni (2%) sprzeciw w tej sprawie wiążą z niewrażliwością społeczną, obojętnością, egoizmem. Tyle samo osób (2%) mówi o strachu wynikającym z zetknięcia się ze śmiercią, a także o obawach przed reakcją otoczenia.