11-07-2012
zmień rozmiar tekstu
A+ A-
Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie zbadał zgodność ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych z Konstytucją. W efekcie zakwestiował aż 24 artykuły tej ustawy, stwierdzając ich niezgodność z ustawą zasadniczą.
Ogrody działkowe to istotny segment krajobrazu polskich miast. W ostatnich latach zmienił się kontekst społeczny ogrodnictwa działkowego, które pełni głównie . W znacznej mierze korzystają z tej formy odpoczynku ludzie starsi, emeryci i renciści.
Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepisy ustawy zapewniające Polskiemu Związkowi Działkowców pozycję monopolisty w zakresie dostępu do gruntów i zarządzania ogrodami działkowymi (najpierw pracowniczymi, a następnie rodzinnymi). Trybunał podkreśla aspekt demokratycznego państwa prawnego, który wymaga, aby prawo wyrażało wolność zrzeszania się. Zagwarantowanie prawne wyłączności PZD dostępu do gruntów przeznaczonych na ogrody działkowe jest sprzeczne z fundamentalną zasadą ustrojową: zasadą demokratycznego państwa prawnego. Wynika to stąd, że kwestionowana ustawa przyznawała i chroniła monopol PZD na prowadzenie ogrodów działkowych.
Ustawa tworzyła mechanizm nierównej ochrony własności i innych praw majątkowych. Zakres przywilejów przyznanych PZD był bardzo duży - jednostki samorządu terytorialnego i Skarb Państwa zostały w znacznej mierze pozbawione prawa do swobodnego rozporządzania ich własnością, na inne cele niż zakładanie ogrodów działkowych. Uprawnienia właściciela nieruchomości zajętej przez rodzinny ogród działkowy były bardzo nikłe - ani jednostki samorządu, ani Skarb Państwa nie mogły przeznaczyć gruntu wskazanego w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego jako ogród działkowy na inne cele publiczne. Nie miały prawa uzyskać z tego tytułu nawet symbolicznej odpłatności.
Trybunał dokonał również analizy instytucji ogrodów działkowych w państwach ościennych (Słowacja, Czechy, Niemcy i Austria). W każdym z tych systemów prawnych instytucja ogrodów działkowych jest prawnie regulowana w sposób zapewniający zrównoważoną ochronę interesów właściciela gruntów i działkowców. Podstawą posiadania działki jest umowa dzierżawy oraz poddzierżawy.
Dokonując analizy skutków stwierdzenia niekonstytucyjności bardzo wielu przepisów ustawy Trybunał uznał, że wejście w życie wyroku z dniem ogłoszenia spowodowałoby, iż istotny społecznie obszar stosunków w Polsce regulowałaby ustawa w znacznej mierze wydrążona ze swej treści przez wyrok. Dopuszczenie do powstania w systemie prawa tak znaczących luk prawnych w kontrolowanej ustawie, powodujących pełną niestosowalność tego aktu mogłoby prowadzić do tzw. wtórnej niekonstytucyjności. Wraz z wejściem w życie wyroku PZD utraci bowiem podstawę ustawową swojego istnienia. Z tej racji Trybunał zdecydował się odroczyć - na okres 18 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw - utratę mocy obowiązującej prawie wszystkich uznanych za niekonstytucyjne przepisów ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych.
Przyjęcie maksymalnego okresu tzw. klauzuli odraczającej wobec innych - uznanych za niekonstytucyjne - przepisów kontrolowanej ustawy Trybunał uzasadnił koniecznością uchwalenia przez Sejm nowej ustawy, która dostosuje unormowania dotyczące tworzenia i funkcjonowania ogrodów działkowych w Polsce do konstytucyjnych ram wynikających z zasady demokratycznego państwa prawnego, zasady równości, zasady ochrony własności oraz wolności zrzeszania się.
Nowa ustawa, w opinii TK, powinna być przygotowana w sposób szczególnie rozważny i przy uwzględnieniu wszystkich skutków, jakie pociąga za sobą stwierdzenie niekonstytucyjności ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych. Trybunał podkreślił, że w razie niewykonania we wskazanym terminie jego orzeczenia, wygaśnie zarówno prawo użytkowania wieczystego, jak i prawo użytkowania gruntów przyznane PZD, a pełnia praw rzeczowych wróci do właścicieli gruntów na których funkcjonują rodzinne ogrody działkowe.
Trybunał zaznaczył, że ochroną prawną objęci w pierwszym rzędzie muszą być sami działkowcy, którzy w dobrej wierze, niekiedy od wielu lat, a nawet kilku pokoleń użytkują przyznane im działki.
Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.