Polski smog: co i jak nas truje?

Dane z 2017 roku będą zapewne gorsze. Na początku roku alarm smogowy ogłaszany był w bardzo wielu miastach. W chmurze pyłu poruszali się także mieszkańcy setek małych miasteczek i wsi, drastyczne przekroczenia dopuszczalnego dobowego poziomu zanieczyszczeń występują bowiem nie tylko w dużych aglomeracjach. Wyjaśnienie jest proste: głównym źródłem smogu „zimowego” są obecnie domowe piece opalane paliwem stałym, czyli podstawowe źródło ciepła w domostwach w małych miastach i wsiach. Znaczenie ma też ukształtowanie terenu i gęstość zabudowy, toteż położone w nieckach i dolinach miejscowości południowej Polski są wielokrotnie bardziej „zapylone” niż tereny na północy. Ale w 2015 roku w 11 z 12 aglomeracji norma roczna dla zanieczyszczenia pyłem PM10 została przekroczona. Najczęściej i w największym nasileniu smog pojawia się w aglomeracjach: krakowskiej, górnośląskiej i rybnicko-jastrzębskiej. W rejonie krakowskim odnotowano, w zależności od lokalizacji stacji pomiarowej, od 99 do 200 dni z przekroczeniami, w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej – od 85 do 112, górnośląskiej – od 69 do 110. Za najlepsze można natomiast uznać powietrze w aglomeracjach szczecińskiej i trójmiejskiej.

Dla pyłu PM2,5 norma średnioroczna nie powinna przekraczać 25 μg/m³. Ustalono, iż poziom ten będzie stopniowo zmniejszany – do 18 mikrogramów w roku 2020. W latach 2010–2015 najniższe stężenia tego pyłu obserwowano na północy Polski, najwyższe – przekraczające dopuszczalny poziom – w aglomeracjach rybnicko-jastrzębskiej, górnośląskiej i krakowskiej. W roku 2015 jedynie 4 miasta – Koszalin, Gorzów Wielkopolski, Olsztyn, Elbląg – oraz trzy aglomeracje – szczecińska, trójmiejska i bydgoska – osiągnęły docelowy pułap poniżej 18 μg/m³. W normie 20 μg/m³ zmieściły się także Zielona Góra, Toruń i Włocławek. Jedenaście aglomeracji i miast z południowej i centralnej Polski nie dotrzymało norm.

Istotny problem stanowią również spaliny samochodowe. To kolejne źródło pyłu zawieszonego, ale też tlenków azotu, tlenku węgla, lotnych związków organicznych itd. Tu także obowiązują normy, a poziom zanieczyszczenia powietrza bada się na stacjach położonych w pobliżu ruchliwych arterii komunikacyjnych. I tak norma dla dwutlenku azotu jest praktycznie stale przekraczana przy głównych drogach w aglomeracjach krakowskiej (o ponad 50 proc.), warszawskiej (od 10 do blisko 50 proc.), wrocławskiej i górnośląskiej. Normy dla pyłu zawieszonego – poza wymienionymi – także w aglomeracjach łódzkiej i bydgoskiej. Za najlepsze można uznać powietrze przy drogach aglomeracji szczecińskiej. Podobnie jak w przypadku smogu, znaczenie ma tutaj położenie miasta czy szerokość dróg, wpływające na dobre „wietrzenie”.

Latem problemem jest zaś tzw. smog fotochemiczny, który powstaje w wysokiej temperaturze powietrza przy udziale tlenków azotu i lotnych związków organicznych, pochodzących przede wszystkim ze spalin samochodowych. W zachodzących wtedy reakcjach pojawia się też trzyatomowa cząsteczka tlenu, toksyczna dla ludzkiego organizmu (w powietrzu mamy tlen dwuatomowy). Dlatego określono dla niego wartości bezpieczne. Niestety, na południu Polski, od Małopolski po Dolny Śląsk, zalecane normy w 2015 roku były przekraczane.

W procesach spalania powstają także dioksyny oraz benzoalfapiren. Substancje te mają działanie mutagenne i kancerogenne. Niestety, również ich stężenie jest w Polsce zbyt wysokie. Według raportów Europejskiej Agencji Środowiska Polska jest najbardziej skażonym benzoalfapirenem krajem w Europie.